به گزارش زیپو کالا بررسی تجربه کشورهای توسعه یافته که خیلی از آنها از منابع هیدروکربوری بی بهره هستند نشان داده است که توسعه پارک های شیمیایی در کنار پتروپالایشگاه باعث تکمیل زنجیره ارزش منابع هیدروکربوری است.
به گزارش زیپو کالا به نقل از مهر، ایران دارای ۱۰ درصد نفت خام و ۱۷ درصد گاز جهان است. علاوه براین قرارگیری در یک منطقه مهم جغرافیایی، برخورداری از سواحل و دسترسی به آب های آزاد و بازارهای جهانی بر اهمیت ژئوپلتیکی کشورمان افزوده است. با این وجود در مقایسه با ظرفیت های موجود تا جایگاه مطلوب درآمدزایی از این منابع خدادادی فاصله بسیاری وجود دارد. تا به امروز مسؤلان گرچه شعارهای تریبونی تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمیایی داده اند، اما در میدان عمل تصمیم های راهبردی گرفته نشده و بیشتر هم و غم صرف خام فروشی نفت شده است.
نگاهی به وضعیت کشورهای پیشرو در تکمیل زنجیره ارزش منابع پایین دستی نفت در وهله نخست ظرفیت بالای درآمدزایی این حوزه و از طرفی دیگر سیاست یکسان آنها برای موفقیت در تولید محصولات با ارزش پتروشیمیایی را نشان داده است. رویکرد اصلی این کشورها تجمیع و تمرکز واحدهای شیمیایی از راه توسعه پارک های شیمیایی ذیل پتروپالایشگاه ها بوده است.
نمودارهای شکل یک نشان دهنده قیمت مواد در طول سه زنجیره ارزش موردی مواد پتروشیمیایی از نفت خام هستند که نشان داده است در صورت تکمیل زنجیره ارزش مواد تولیدی از نفت خام تا ۳ لایه امکان ایجاد ارزش افزوده ۸ برابری از نفت خام وجود دارد.
قیمت فراورده ها در طول سه زنجیره ارزش موردی مواد پتروشیمیایی از نفت (قیمت ها بر اساس دسامبر سال ۲۰۲۰ میلادی لحاظ شده اند)
علی قدیری، کارشناس حوزه پتروپالایشگاهی در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به اینکه کشور سنگاپور که فاقد منابع نفت و گاز است با راهبرد دولت این کشور نقطه تمرکز صنایع پتروشیمی خویش را در جزیره جورانگ به وسعت ۴۰ کیلومتر مربع قرار داده است، اظهار داشت: واحدهای شیمیایی این کشور به مرور تا چندلایه ذیل پتروپالایشگاه های این جزیره شکل گرفته اند. امروزه مجموعه پارک شیمیایی جزیره جورانگ دارای حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص این کشور (GDP) یعنی حدود ۱۳۰ میلیارد دلار و ارزش صادراتی ۵۴ میلیارد دلار است.
وی اضافه کرد: آلمان جمعیت و ظرفیت پالایش نفتی به اندازه کشورمان دارد در حالیکه وسعت آلمان یک چهارم ایران است. این کشور به علت توسعه ۴۰ پارک شیمیایی ذیل پتروپالایشگاه های خود و حرکت در تکمیل زنجیره ارزش و تولید مواد تخصصی از فراورده های نفتی توانسته است با وجود واردات بخش اعظم نفت و گاز مورد نیاز خود، ۱۰ درصد از تولید ناخالص خود (۳۸۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹) را در بخش تولید مواد شیمیایی بدست آورد یعنی به اندازه ۹۰ درصد کل GDP ایران. صادرات مواد شیمیایی و پتروشیمیایی این کشور هم در سال ۲۰۱۹ مقدار ۱۶۴ میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با صادرات ۱۰ میلیارد دلاری مواد پتروشیمیایی ایران در همان سال عدد کمی است.
به گفته قدیری بررسی آمارها و رویکردهای توسعه پتروشیمی کشورهای دیگری نظیر عربستان، کره جنوبی و چین هم به صورت تقریبی به همین صورت است که با توسعه پارک های شیمیایی به منظور تکمیل زنجیره ارزش محصولات نفتی جهش های مهمی در این حوزه داشته اند.
ایجاد صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی ۵۰ ساله دارد و به دهه ۱۳۳۰ خورشیدی باز می گردد و بعد از دوره ۸ ساله جنگ تحمیلی جهش خوبی داشته است. در این میان اما عوامل مختلفی سبب شده اند تا این صنعت مولد در کشور فاصله بسیاری تا جایگاه اصلی و واقعی خود داشته باشد.
تفکیک مدیریت پالایشگاه و پتروشیمی
به گزارش زیپو کالا به نقل از مهر، طی سالهای متمادی، زنجیره ارزش نفت و گاز کشور بر مبنای تفکیک صنایع پالایشی و پتروشیمی توسعه یافته است که در آن هدف توسعه صنایع پالایشی، تأمین سوخت است. ازاین رو اقتصاد پالایشگاه در تولید سوخت خلاصه می شود. این مساله باعث می شود مبحث توسعه پتروشیمی ها و تأمین خوراک پایدار آنها به حاشیه رفته و با مشکل روبرو شده است.
قدیری در بخش دیگری از اظهارات خود ضمن اشاره به اینکه به صورت کلی از یک پالایشگاه خوراک هایی مانند گاز مایع، نفتا و در موارد معدود گازوئیل و پروپیلن گزینه های خوراک ارسالی به پتروشیمی هستند، افزود: در کشورهای پیشرفته شیمیایی پالایشگاه ها در خدمت تأمین این خوراک ها به پتروشیمی های پایین دست و شروع تکمیل زنجیره ارزش آنها از این لایه در یک پارک شیمیایی است اما در کشور ما به علت بی توجهی به این مورد قدرت راه اندازی پتروشیمی در همان لایه اول گرفته شده است.
این کارشناس حوزه پتروپالایشگاهی توضیح داد: مدیریت جداگانه پالایش و پتروشیمی در کشور منجر به تعریف طرح هایی از پتروشیمی های نیمه کاره در گوشه و کنار کشور شده است. اغلب این طرح ها به علت عدم کارشناسی و جانمایی نادرست، با وجود صرف هزینه های هنگفت بدون استفاده مانده اند و با مشکلات محیط زیستی، تأمین خوراک، عدم وجود زیرساخت ها، کم آبی و عدم دسترسی به بازارهای مصرف رو به رو شده اند. مشکل دیگری که از به حاشیه رفتن پتروشیمی بوجود می آید به وجود آمدن بروکراسی های اداری در فرآیند صدور مجوزهای یک پتروشیمی است که راه اندازی آنرا زمانبر و مشکل می کند و در نهایتاً ناامیدی سرمایه گذاران را به دنبال دارد.
غفلت از توسعه پالایش و پتروشیمی در سواحل جنوب کشور
به گزارش زیپو کالا به نقل از مهر، بررسی قطب های پالایشی و پتروشیمی موفق کشورهای دنیا نشان داده است خیلی از آنها با تمرکز و تجمع در سواحل مهم توسعه یافته اند. در کشورهای همسایه هم ترکیه در بندر جیحان، عربستان در بنادر الجبیل و ینبع و همینطور کشورهای امارات و کویت در سواحل خود به دنبال توسعه و راه اندازی قطب های پتروپالایش هستند.
در ایران هم سواحل جنوبی کشور همچون مناطقی مثل بندر گناوه، منطقه ویژه پارسیان، بندرعباس و بندر جاسک مناطق مستعدی برای توسعه صنایع پایین دستی نفت و پتروشیمیایی هستند. در این میان بندر جاسک که در کنار سواحل عمان (مکران) و اقیانوس هند واقع شده است به علت موقعیت خود دارای مزایای فراوانی است که به شکلی می توان از آن بعنوان گنج پنهان صنایع نفتی ایران نام برد. به صورت کلی سواحل ایران دارای مزایای دسترسی به خوراک، دسترسی به بازارهای مصرف از راه بنادر تجاری، دسترسی به آب صنعتی و دیگر مزایای تجاری هستند که آنها را مستعد توسعه ساخته اند.
۵ طرح پتروپالایشی به ظرفیت یک میلیون و دویست هزار بشکه هم که از وزارت نفت مجوز راه اندازی با شرایط تنفس خوراک در سواحل جنوبی کشور را گرفته اند هم مزیت سواحل جنوبی کشور را دوچندان کرده است چون که زمینه شکل گیری و تأمین خوراک پتروشیمی و واحدهای شیمیایی ذیل آنها وجود دارد.
نبود طرح های کلان و جامع
نبود برنامه ریزی و تدوین طرح های دراز مدت جامع و کلان از جانب مسؤلان و به خصوص وزارت نفت که تا حدی به دو مورد گذشته هم مربوط می شود باعث پراکندگی، رکود و بی رغبتی سرمایه گذاران می شود. اگر طرح های جامعی از تکمیل زنجیره ارزش مواد پتروشیمی ذیل پتروپالایشگاه ها در مناطق مهم سواحل جنوب کشور مثل بندر جاسک، پارسیان و … تهیه شود آن گاه با مشخص بودن محصولات نهایی و ظرفیت تولید آنها با عنایت به بازارهای داخل و جهانی، برنامه ریزی دقیقی را می توان برای توسعه زیرساخت ها و بودجه مورد نیاز آنها و فرآیند جذب سرمایه گذار انجام داد.
