زیپو کالا: مجید رضاییان با بیان چالش هایی برای روزنامه نگاری و رسانه ها که بگفته وی در آینده بیشتر هم خواهد شد، در عین حال می گوید، «در آینده روزنامه نگاری اصیل بیشتر جا می افتد»؛ او البته ناگفته هایی هم برای روزنامه نگاران در جهت تشخیص فیک نیوزها و مقابله با گرداب های اطلاعاتی دنیای وب دارد.
دنیای وب هرچند خیلی از کارها را برای روزنامه نگاران سهل تر کرده است اما در عین حال چالش های این کار را نیز هر روز برای آنان بیشتر می کند؛ تا جایی که خبرهای نادرست به سرعت منتشر می شوند و گسترش پیدا می کنند، حتی اصحاب رسانه نیز به تبع فضای به وجودآمده در سالهای اخیر گاهی عامل انتشار خبرهایی بوده اند که عجولانه منتشر و بعد تکذیب شده اند.
از این رو با مجید رضاییان، استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم به بحث درباره چرایی و چگونگی انتشار فیک نیوزها، شیوه تشخیص آنها توسط خبرنگاران و نیز گفت و گو درباره فضای پیش روی روزنامه نگاری با وجود توسعه وب و پیشرفت سریع تکنولوژی پرداخته ایم؛ متن گفت وگوی او با ایسنا را در ادامه می خوانید.
فریب اطلاعات را نخوریم!
«انتشار و گسترش فیک نیوزها در دوران قبل از وب یک، با بعد از آن و تغییرات احتمالی» اولین پرسشی است که در گفت و گو با این مدرس دانشگاه مطرح می شود.
رضاییان در پاسخ می گوید: «ما در فیک نیوز محور و پایه ای به نام «اطلاعات فریب» داریم؛ «اطلاعات فریب» به مفهوم اطلاعات دروغ نیست، اطلاعات فریب این است که شما از ایونت استفاده می کنید، قسمتی از آن چه را راست است، می گویید، و به بخش دیگر از آن اطلاعاتی اضافه می کنید که فکت است تا اگر فرد به سراغ بررسی آن هم رفت، گرفتار تردید شود؛ تشخیص ندهد که خبر صحیح از خبر فیک چیست. ما چنین چیزی را در روزنامه نگاری نداریم، از زمانی که وب آمده، گرفتار این مسئله شده ایم. برای مثال قسمتی از یک فیلم مربوط به «خواسته های اقتصادی یا صنفی» منتشر می شود، کامنت هایی که در زیر آن نوشته می شود، به نحوی است که ممکنست شما آنرا باور کنید. قسمتی از آن وضعیت این است که می بینید افراد درحال بیان خواسته هایشان هستند، ولی فکت هایی در زیر آن اضافه می شود که به فریب تبدیل می شود.»
با ورود به وب دو، فیک نیوزها اوج گرفت
اما به راستی آنطور که ادعا می شود آیا همه چیز در فیک نیوزها جعلی است و اصلا چرا تشخیص آن برای مردم عادی سخت می شود؟
این پژوهشگر ژورنالیسم دراین زمینه چنین توضیح می دهد: «فکر نکنیم فیک نیوزها به نحوی است که از اساس همه چیز دروغ است؛ در حقیقت به صورتی فریب در آنست. بنا بر این تشخیص آن برای مردم عادی دشوار است. از وقتی وارد وب دو شدیم، فیک نیوزها شدت گرفت. چون همه ما سوشیال شده ایم، شبکه های اجتماعی و گروپ شدگی موجب شد افراد ببینند که عملا می توانند تولید محتوا کنند و بوسیله فضای مجازی و سایبری، فضای واقعی، افراد و کنش ها را تحت تاثیر قرار دهند.»
به گفته رضاییان «قبل از کنش در چرخه ارتباطی وقتی پیامی ارسال می شود، دریافت صورت می گیرد، اما پس از دریافت است که چرخه ارتباطی آغاز می شود. هنگامی که در چرخه ارتباطی پیامی را دریافت می کنید، در مرحله بعدی باید باور اتفاق بیفتد، بعد انتخاب شما و سپس تصمیم شما بشود و بعد رفتار ارتباطی. پس میان ارسال و رفتار، سه مرحله وجود دارد: باور، انتخاب و تصمیم.»
فریب دروغ نیست؛ فریب کتمان است
او با اعلان اینکه «رفتارهای ارتباطی را می توان با فیک نیوز تحت تاثیر قرار داد»، در عین حال یادآور می شود: «یادمان باشد که قسمتی از فیک نیوزها اطلاعات فریب است. تکنیک دیگری هم که در فیک نیوزها هست، در نظریه فریب می گنجد. در نظریه های ارتباطی می گوییم که فریب دروغ نیست؛ فریب کتمان است. عملا رمزگذاری و رمزگشایی در فیک نیوز به نحوی اتفاق می افتد که مخاطب فریب بخورد؛ یعنی آن برداشتی را داشته باشد که فرد منظور داشته و کدگذاری کرده است. پس قبل از هر چیز باید یادمان باشد که باید با فیک نیوز برخورد تخصصی داشته باشیم؛ چونکه فیک نیوز کاری تکنیکال و حرفه ای است. و حالا عده ای در جنگ روانی این کار را انجام می دهند که در دایره ژورنالیسم نیست و در دایره تبلیغات سیاسی است، گاهی هم به سطح عموم و جامعه کشیده می شود و هر کس فکر می کند چیزی که وجود دارد، درست است و کامنتی هم به آن اضافه می کند.»
این مدرس دانشگاه در ادامه صحبت هایش به نظریه «فکت و پسافکت» اشاره می کند و این که «گفته می شود که وقتی گوشیهای شما به شبکه های اجتماعی وصل شد، از پای سیستم به موبایل آمدید. بوسیله تلفن همراه به شبکه های اجتماعی وصل شدید، اما این وصل شدن اینگونه بود که دیگر شما سرچ نمی کردید، بلکه سرچ می شدید و شما را اد می کنند. بدین سبب تا چیزی گفته می شود و شما کامنتی می گذارید به تعبیری «یک کلاغ و چهل کلاغ» می شود؛ یعنی مدام دست به دست و چیزهایی به آن اضافه می شود. پس آدم های غیرحرفه ای و عادی هم در چرخه اطلاعات فریب، بعنوان یک پایه از فیک نیوز بدون اینکه بخواهند یا طرحی داشته باشند، گرفتار می شوند؛ این ها در روزنامه نگاری حرفه ای نه پیش از وب یک وجود داشته و نه بعد از آن.»
مجید رضاییان در نشست روز خبرنگار در ایسنا
منبع: zipokala.ir
