مرکز پژوهش های مجلس طی گزارشی به بررسی ابعاد طرح ابتکار کمربند و راه چین و فرصت های همکاری تجاری ایران پرداخت.
به گزارش زیپو کالا به نقل از مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، معاونت مطالعات اقتصادی این مرکز طی گزارشی به بررسی ابعاد طرح «ابتکار کمربند و راه چین» و فرصت های همکاری تجاری ایران پرداخت.
در این گزارش آمده: از سال ۲۰۱۳ و در پی تصمیم دولت چین، طرح ابتکاری با عنوان «ابتکار کمربند و راه» به شکل رسمی مطرح و شروع شده¬است؛ در قالب این ابتکار چین بوسیله آسیای میانه و غربی با خلیج فارس و دریای مدیترانه و از جانب دیگر با آسیای جنوب شرقی و جنوب آسیا و اقیانوس هند مرتبط می شود. این طرح در ابتدا بعنوان شبکه ای از طرح های زیربنایی منطقه ای شروع شد، اما پیگیری آخرین نسخه آن نشان میدهد محدوده این ابتکار همچنان ادامه دارد و هم اکنون شامل ارتقای سطح هماهنگی سیاست ها در قاره آسیا، ادغام مالی، آزادسازی تجاری و اتصال مردم به مردم می شود. گستره کشورهای ابتکار کمربند و راه (BRI)، سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا را دربرمی گیرد.
در ادامه بیان شده: در این ابتکار سعی شده است تا اهدافی نظیر بهبود زیرساخت های منطقه، ایجاد شبکه ایمن و کارآمد معابر زمینی، دریایی و هوایی، تقویت تجارت، تسهیل سرمایه گذاری و تقویت و کارآمدسازی تجارت برای کشورهای فعال در این طرح محقق شود. این اهداف مطابق با فاکتورهای تسهیل تجارت یعنی دسترسی به بازار داخلی، دسترسی به بازار خارجی، کارایی و شفافیت مدیریت مرزی، در دسترس بودن و کیفیت خدمات و زیرساخت های حمل و نقل و در دسترس بودن و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات پیگیری می شوند. در سال ۲۰۲۰ سرمایه گذاری چین بیشترین سرمایه گذاری را در کشورهای آفریقایی واقع در راه کمربند و راه انجام داده است که حدود ۶/۱۲ میلیارد دلار بوده و تقریباً ۲۷ درصد از کل سرمایه گذاری ۴۷ میلیارد دلار را شامل می شود.
در بخش دیگری از این گزارش بیان شده: در سال ۲۰۲۰ سرمایه گذاری چین بیشترین سرمایه گذاری را در کشورهای آفریقایی واقع در راه کمربند و راه انجام داده است که حدود ۶/۱۲ میلیارد دلار بوده و تقریباً ۲۷ درصد از کل سرمایه گذاری ۴۷ میلیارد دلار را شامل می شود. پیش بینی این است که در سال ۲۰۲۱ چین بیشتر در زمینه های مشخصی نظیر زیرساخت های حمل و نقل و در زمینه کشورهای آسیایی سرمایه گذاری کند تا از مزایای توافقنامه های جدید بهره برداری کند.
در این گزارش ذکر شده: برمبنای آمار وزارت تجاری جمهوری خلق چین، کل حجم تجارت چین با کشورهای واقع در کریدورهای طرح ابتکار کمربند و راه (BRI) طی سالهای ۲۰۱۹-۲۰۱۴ حدود ۶۴۰۸ میلیارد دلار بوده است همین طور طی دوره مزبور، حجم تجارت چین با کشورهای واقع در کریدور مزبور ۱۳۴۱ میلیارد دلار بوده و در سال ۲۰۲۰ نیز با ۷/۰ درصد رشد به حدود ۱۳۵۰ میلیارد دلار رسیده است که تقریباً ۲۹ درصد از کل تجارت خارجی چین را شامل می شود. پیش بینی این است که در سال ۲۰۲۱ چین بیشتر در زمینه های مشخصی نظیر زیرساخت های حمل و نقل و در زمینه کشورهای آسیایی سرمایه گذاری کند تا از مزایای توافقنامه های جدید بهره برداری نماید.
در ادامه این گزارش ذکر شده: طبق آمار فوق الذکر، با احتساب خود کشور چین، حدود ۳۷ درصد از کالاهای صادراتی ایران شامل نفتی و غیرنفتی (به ارزش ۵/۱۱ میلیارد دلار) در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) بطور مستقیم به کشورهای واقع در کریدور ابتکار کمربند و راه (BRI) صادر گردیده است. علاوه بر این، حدود ۳۸ درصد از نیازهای وارداتی ایران به ارزش تقریبی ۱۳ میلیارد دلار نیز بطور مستقیم بوسیله ۶ کشور واقع در کریدور «ابتکار کمربند و راه» شامل قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ترکیه تامین می شود (کشورهای واقع در کریدور مستقیم و مشترک).
در این گزارش آمده: همین طور برمبنای آخرین آمار در سال ۲۰۱۸ میزان اکمال تجاری ایران با کشورهای واقع در کریدور این کمربند، در بخش صادرات ۵۹ درصد و در زمینه واردات ۳۸ درصد است؛ با توجه به این که در سال ۲۰۱۸ تعداد ۶۵ کشور دارای شرایط عضویت در ابتکار کمربند و راه بودند و در سال ۲۰۲۰ تعداد کشورها به ۱۴۰ بالا رفته است، شاخص اکمال تجاری در صادرات بیش از ۶۵ و در واردات نیز بیش از ۴۵ درصد تخمین زده می شود. بدین سبب از حیث کمی، پتانسیل بالایی در ارتقای روابط تجاری ایران با کشورهای مذکور وجود دارد.
در این گزارش تصریح شده: تحقیقات نشان می دهند کاهش ۱۰ درصدی هزینه های ریلی، هوایی و دریایی، صادرات را در کشورهای فعال در کریدور ابتکار کمربند و راه به ترتیب ۲، ۵/۵ و ۱/۱ درصد، می افزاید. طبق این ارزیابی ها، بهبود وضعیت فاکتورهای تسهیل تجارت در ایران منطبق با استانداردها و اهداف موجود در ابتکار کمربند و راه، نظیر گسترش زیرساخت های حمل و نقل و تجاری و تامین مالی منجر به رشد قابل توجهی در صادرات ایران خواهد شد. بر این اساس، در صورت مدیریت صحیح و تبیین و تصریح دقیق منافع ملی در ابتکار کمربند و راه، افزایش کارایی و شفافیت و پاسخگویی در مدیریت مرزی، در دسترس بودن و کیفیت زیرساخت های حمل و نقل و در دسترس بودن و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می توانند به ترتیب رشد ۴/۲۰۰ درصدی، ۹/۵۲ درصدی و ۳/۱۶۱ درصدی صادرات ایران را منجر شود.
در بخش دیگری از این گزارش می خوانیم: اهداف اساسی طرح، محدود به ملاحظات اقتصادی نیست و ماهیت فرا اقتصادی اهدافی که با محاسبات پکن در عرصه سیاست بین الملل ارتباط دارد، هم از منظر ملاحظات کلان سیاست خارجی چین و از هم حیث ترتیبات حاکم بر معادلات منطقه ای و جهانی از اهمیتی راهبردی برخوردارست. بطور خلاصه باید تاکید کرد ابتکار کمربند و راه، پلت فرم اصلی پکن برای تبدیل به هژمونی نوظهور جهان است و با تلاش آن برای دستیابی به موقعیت ابرقدرتی در نظام بین الملل ارتباط دارد. کمااینکه برمبنای تازه ترین گزارش جامعه اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا، چین با پشت سر گذاردن آمریکا، تا سال ۲۰۴۰ به ابرقدرت جهان تبدیل خواهد شد.
در این گزارش بیان شده: از طرفی، در وضعیت تحریم نیز می توان بوسیله توسعه روابط راهبردی با چین، همچنان از تسهیلات زیرساختی این طرح برخوردار شد. علاوه بر این، هر میزان که چین برای اقتصادهای حاضر در کریدور ابتکار کمربند و راه، بعنوان شریک تجاری و عامل سرمایه گذاری اهمیت بیشتری پیدا می کند، مزایای مشارکت در این طرح برای جذب سرمایه و همین طور تسویه حساب های تجاری در وضعیت تحریم برای ایران نیز می تواند افزایش یابد. به عبارتی بهتر، باید به این نکته اساسی توجه داشت که ورود ایران به این ابتکار بزرگ، گامی نه فقط در جهت کاهش آثار اقتصادی تحریم هاست، بلکه راهبردی مؤثر برای خنثی سازی اهداف فرا اقتصادی تحریم ها ازجمله بی اثر ساختن تلاش ها برای تنزل مزیت های ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران است. خصوصاً آنکه حضور در ابتکار کمربند و راه می تواند به تقویت موقعیت ترانزیتی کشور که آمریکا در دهه های اخیر بوسیله پشتیبانی از پروژه هایی چون خط لوله باکو-تفلیس-جیهان و در قالب فرمول «همه کریدورها به جز ایران» در پی تضعیف آن بود، بیانجامد.
در بخش دیگری از این گزارش تصریح شده: البته ابتکار کمربند و راه، رقبا و مخالفان جدی نیز دارد. به اعتقاد دولتمردان ایالات متحده آمریکا، دو انتقاد عمده به طرح ابتکاری کمربند و راه وارد است؛ از یک سو وام هایی که به کشورهای درحال توسعه واقع در کریدور این ابتکار پرداخت می شود، می تواند موجبات تشدید بحران بدهی های خارجی برای این کشورها را فراهم آورد و از جانب دیگر، استانداردهای بین المللی در زمینه هایی نظیر شفافیت، حقوق کارگران محلی و مسائل زیست محیطی در این طرح ابتکاری رعایت نشده است. البته باید توجه داشت که این انتقادها بیشتر به سبب رقابت بین المللی بین دو کشور مطرح است، اما مد نظر قرار دادن آنها مفید و ضروری می باشد.
در گزارش مرکز پژوهش های مجلس بیان شده: همین طور رقابت ژاپن و هند با ابتکار کمربند و راه، از انگیزه مقاومت در مقابل آینده آسیایی تحت سلطه چین حکایت دارد. جمهوری های آسیای میانه درگیر یک رقابت گسترده، فراتر از هند و ژاپن، این دفعه بین همسایگان روسی و چینی خود هستند. بااینکه چشم اندازهای این دو قدرت بسیار با یکدیگر اختلاف دارند، اما آنها توانسته اند پیش نیازهای همکاری میان خودرا فراهم آورند. درواقع تمایل چین به نفوذ در حیات خلوت روسیه، به سبب تمایل به همکاری این دو کشور در مقابل غرب و آمریکا و همین طور همکاری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا چالش گسترده ای را ایجاد نخواهد کرد.
در مجموع در حوزه کشورهای رقیب می توان به دو مورد مهم ذیل اشاره کرددر این گزارش با بیان این نکته که آمده: کشورهایی هستند که رقیب چین محسوب می شوند اما با ایران روابط حسنه ای دارند مانند هند. در این راستا باید ضمن تقویت روابط با چین با کشورهای مزبور نیز همکاریهای اقتصادی و تجاری را تقویت کرد. همین طور کشورهایی هستند که رقیب چین نیستند اما رقیب جمهوری اسلامی ایران محسوب می شوند مانند ترکیه و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس. دراین زمینه باید ضمن رصد و شناسایی اقدامات و تعاملات این کشورها با چین، با اتخاذ تدابیر لازم برای تقویت و تکمیل زیرساخت ها و افزایش سهم تجارت خارجی و تعداد کشورهای طرف تجاری، سهم تجاری خارجی و تعاملات اقتصادی کشور با چین و سایر کشورهای مؤثر را، حفظ و ارتقا بخشید.
در این گزارش تصریح شده: شایان ذکر است، موافقتنامه هایی که ذیل ابتکار کمربند و راه منعقد می شود، درمجموع برای ایران تسهیلات قانونی و زیرساختی فراهم می کند؛ در عین حال به سبب همسایگی خیلی از کشورهای واقع شده در کریدور این ابتکار با ایران، فرصت همکاریهای منطقه ای نیز بیش از پیش مهیا می شود. در حقیقت اهدافی نظیر افزایش تولید و اشتغال در صنایع صادراتی، افزایش سودآوری مبادلات خارجی بوسیله صادرات با تاکید بر تولیدکنندگان غیر سنتی و افزایش جذب سرمایه گذاری خارجی در بستر این طرح برای اقتصاد ایران از قبل اجرای این طرح، قابل تحقق است.
در ادامه این گزارش آمده: در صورتیکه ایران در استفاده از ظرفیت های این تفاهمنامه همکاری و ابتکار کمربند و راه، بصورت درست و در امتداد منافع ملی بهره برداری کند، می توان نتیجه گرفت، موافقتنامه هایی که ذیل ابتکار کمربند و راه بین ایران و چین منعقد می شود، علاوه بر فراهم کردن تسهیلات قانونی و ساختاری در حوزه ارتقای تجارت به شکل کلی، به سبب قرار گرفتن کشورهای منطقه غرب آسیا و نیز آسیای میانه بعنوان همسایگان ایران در کریدور ابتکار کمربند و راه، فرصت همکاریهای منطقه ای بیشتری را بیش از پیش مهیا می کند. یکی از مهم ترین اقداماتی که ذیل این موافقتنامه ها امکان عملیاتی شدن پیدا می کند، برخورداری از تسهیلات کریدورهای لجستیکی تعریف شده در ابتکار کمربند و راه است.
اَبَر طرح ابتکار کمربند و راه با رقبای بالفعل و بالقوه ای در سطح جهانی مواجه می باشد که چگونگی تعامل با آنها در تحکیم و تثبیت یا تضعیف و کنار گذاشته شدن ایران در این طرح بسیار مهم است. هرچند آمریکا بطور ضمنی در ممانعت از اجرائی شدن این ابتکار منزوی شده است و روسیه و چین نیز به توافقات نانوشته ای در حوزه تقسیم قدرت در آسیای میانه دست یافته اند، ترکیه و کشورهای عربی نیز در امتداد منافع خودشان برنامه های متنوعی را طراحی نموده اند، اما هوشمندی
در گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با اشاره به این نکته که جمهوری اسلامی ایران در بهره برداری حداکثری از پیوستن به ابتکار کمربند و راه ضروری می باشد. در این راستا موارد ذیل باید مورد توجه قرار گیرد بیان شده:
جمهوری اسلامی ایران باید نسبت به نحوه تعامل با چین موضع روشن و مشخصی داشته باشد؛ به نحوی که یکپارچگی و اتخاذ مواضع و رویکرد های اصولی مبتنی بر منافع بلندمدت در تعامل با چین وجود داشته باشد. همین طور تشکیل کمیته فرا قوه ای برای پرهیز از ناهماهنگی ها و استفاده حداکثری از ظرفیت ها و فرصت های ابتکار کمربند و راه ضرورت دارد.
در ادامه گزارش آمده: موضع کشوری نظیر چین در قبال مسائل سیاسی خصوصاً در موضوع تحریم های غرب مهم و اثرگذار می باشد و باید پیش از عقد هرگونه موافقتنامه همکاری اجرائی، نسبت به شفاف سازی این موارد اقدام لازم صورت گیرد و سپس وارد قراردادهای عملیاتی باتوجه به منافع طرفین در حوزه های مختلف شد. همین طور راهبرد تعامل با چین در ابتکار کمربند و راه و ذیل تفاهمنامه همکاری ۲۵ ساله، باید با لحاظ فرصت ها و تهدیدهای موجود در فضای منطقه ای و بین المللی صورت گیرد؛ به نحوی که ضمن جلوگیری از ایجاد انحصار یک طرفه در تعاملات اقتصادی با چین، امکان بهره برداری از فرصت های تعامل با کشورهای واقع در سایر کریدورهای موجود در ابتکار کمربند و راه و همین طور سایر کشورها برقرار شود.
در این گزارش تصریح شده: باید در تنظیم روابط اقتصادی با چین به شکلی اقدام نمود که به بدهی های کلان و زیاد ایران به چین منجر نشود (درصد مشخصی از بودجه عمومی کشور مشخص شود) و تلاش شود تراز همکاریهای اقتصادی در سطح مناسب تعریف و عملیاتی شود. همین طور تبیین نسبت و جایگاه طرح ابتکار کمربند و راه با سایر برنامه های توسعه ای جمهوری اسلامی ایران نیز ضروری می باشد. درمجموع حضور جمهوری اسلامی ایران در ابتکار کمربند و راه چین، برای هر دو کشور منافع زیادی دارد که ایران می تواند با یک دیپلماسی اقتصادی مناسب و رعایت ملاحظات ذکر شده، نهایت بهره برداری را از آن به عمل آورد.
