زیپو کالا: از تهران تاریخ و تصمیمات بزرگی در تاریخ هر ملتی وجود دارد که موجب می شود هیچ گاه از یادها نرود حتی اگر دهها سال از آن بگذرد. تاثیر این تصمیمات بر سرنوشت ملتها، حتی با تغییر حکومتها هم قابل انکار نیست. مثل ۲۹ اسفند که برای مردم ایران یادآور ملی شدن صنعت نفت در دوره نخست وزیری دولت دکتر محمد مصدق است.
تا حالا با بازماندگان دکتر مصدق گفتگوهای زیادی شده است و هر بار به قسمتی از موضوعات آن زمان پرداخته شده است. این دفعه با دکتر محمود مصدق نوه دکتر مصدق درباره خاصیتهای شخصیتی دکتر مصدق، ۲۹ اسفند و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ گفتگو کردیم و او برمبنای حافظه تاریخی خود مطالب ذیل را بیان می کند.
نوه مصدق در ابتدای این مصاحبه با برشماری صفات مثبتی از اخلاق و رویه پدربزرگش در تصمیم گیری ها و تبعات و مشکلاتی که از قبل این رویه ها در دوره پهلوی برایش به وجود آمده بود، برایمان اظهار داشت که پدربزرگش مرد قانون بود و همانند امیرکبیر ارمان ایران آباد را داشت و افکار بزرگی همچون اداره اقتصاد ایران بدون نفت را داشت و در حال اوج گرفتن بود اما آمریکایی ها و انگلیسی ها با کمک خدمات جاسوسی شان و عملیات های پیش رویشان و طرفداران سلطنت با کمک عوامل داخلی و خارجی شان هر کاری توانستند انجام دادند تا او را از پای درآورند.
چگونه صنعت نفت ایران به کمک مصدق ملی شد؟
مصدق پاسخ این پرسش چنین داد: در مجلس شانزدهم، طرح ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق و پیشنهاد دکتر فاطمی، وزیر امور خارجه دولت مصدق تصویب گردید و بعد از استعفای حسین علا، مصدق در سال ۱۳۳۰ به نخست وزیری رسید و برنامه خودرا اصلاح قانون انتخابات مجلس و اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت اعلام نمود.
همزمان نیز بعد از شکایت انگلیس از دولت ایران به شورای امنیت سازمان ملل به علت توقف فعالیت شرکت نفتی ایران – انگلیس، او عازم نیویورک می شود و به دفاع از حقوق ایران می پردازد. بعد از آن نیز به دادگاه لاهه می رود و با توضیحاتی که درباره قرارداد نفت و شیوه انعقاد و تمدید آن داد، دادگاه بین المللی خودرا صالح به رسیدگی به شکایت بریتانیا ندانست و مصدق در احقاق حق ملت ایران به پیروزی دست یافت. مصدق را در این دادگاه که انگلستان در آن طرح شکایت کرده بود افرادی همچون حسین نواب(وزیر مختار ایران در هلند)، نصرالله انتظام(نماینده ایران در سازمان ملل)، اللهیار صالح(سفیر ایران در آمریکا)، دکتر علی شایگان( استاد حقوق بین الملل)، کریم سنجابی(قاضی اختصاصی ایران) و برخی از وکلای خارجی همراهی کرده بود که هزینه مخارج انها برای حضور در این دادگاه به عهده خودشان و هزینه وکلای خارجی از محل املاک موروثی خانم ملک تاج فیروز نجم السلطنه ( مادر دکتر مصدق و نوه شاهزاده عباس میرزا) پرداخت شده است.
محمود مصدق پدربزرگش را اینگونه توصیف می کند: “او تمام زندگی اش را وقف کرد و با وجود آنکه در یک خانواده مرفه قاجاری به دنیا آمد و از مال دنیا هر چه می خواست داشت اما تمام اموالش را خرج ملت ایران کرد تا آنجا که هنگام مرگ بدهکار بود و دو فرزندش، غلامحسین و احمد قرض های وی را پرداختند.”
نوه اش با حسرت از افکار بزرگ محمدمصدق می گوید و باز یادآور می شود ” به دکتر مصدق مهلت ندادند تا برنامه های بزرگش را برای ایران اجرا نماید همچون انکه به علت قطع درآمد نفت از طرف انگلیسی ها، اوراق قرضه منتشر نموده بود و برای رفع مشکلات ناشی از بحران مالی کشور از دکتر “یالمار شاخت” اقتصاددان بنام آلمانی دعوت کرد تا به او طرحی برای اداره اقتصاد کشور بدون درآمد نفت بدهد تا این طریق بتواند اقتصاد بدون نفت را در ایران پایه گذاری کند اما به او مهلت ندادند و او را از پا درآوردند.”
وقایع زندگی مصدق در سال های ۱۲۶۰ تا ۱۳۰۰ هجری شمسی
ریشه زندگی سیاسی دکتر مصدق به سالهای دور و دوران جوانی اش بر می گردد، آن گاه که بعد از تحصیلات مقدماتی در تبریز به تهران آمد و بعنوان مستوفی گری(کسی که حساب درامدها و هزینه ها را در دارالحکومه داشته و مالیات ها را جمع اوری می کرده است) خراسان برگزیده شد.
در پی آن در نخستین انتخابات مجلس در دوران مشروطیت برگزیده شد ولی اعتبارنامه او به علت سن کم که به ۳۰ سال نرسیده بود، رد شد.
محمد مصدق در ۲۹ اردیبهشت سال ۱۲۶۱ در تهران به دنیا آمد؛ پدر او، میرزا هدایت الله آشتیانی معروف به “وزیر دفتر” از بزرگمردان دوره ناصری و مادرش ملک تاج خانم، دختر فیروز میرزا نصرت الدوله (فرزند عباس میرزا) بود.
او تا دوره متوسطه و سن ۱۵ تا ۱۶ سالگی به رسم اعیان معلم سرخانه داشته و حساب، زبان فرانسه و عربی و ادبیات فارسی را فرا گرفت. مصدق در سال ۱۲۸۷ برای ادامه تحصیل به فرانسه و سپس سوئیس رفت و دکترای حقوق خودرا در دانشگاه نوشاتل دریافت کرد.
پس از اتمام تحصیل و همزمان با شروع جنگ جهانی اول باردیگر به ایران باز می گردد و با سوابقی که در امور مالی در خراسان داشت در وزارت مالیه شروع به کار کرد. پس از آن نیز به دلیل اختلاف با وزیر وقت مالیه از معاونت وزارتخانه استعفا داد و باردیگر عازم اروپا می شود چونکه فضای ایران مستعد فعالیت سیاسی نبود و کابینه وثوق الدوله بر سر کار آمده بود که قرارداد ۱۹۱۹ با انگلستان را بست. به همین علت تا زمانی که وثوق الدوله بر سر کار بود دکتر مصدق در سوئیس ماند.
وقایع زندگی مصدق در سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۲ هجری شمسی
پس از کودتای سید ضیاء و پهلوی اول در سال ۱۲۹۹، مصدق دولت کودتا را به رسمیت نشناخت و در دوره پنجم و ششم مجلس شورای ملی به وکالت مردم تهران برگزیده شد و در همین زمان با پهلوی اول، به مخالفت برخاست.
دکتر مصدق با اختتام مجلس ششم و در اواخر سلطنت رضا پهلوی به زندان افتاد ولی بعد از چند ماه آزاد شد و تحت نظر در ملک خود در احمدآباد مجبور به سکونت شد.
نوه مصدق به زمانی اشاره می کند که حدود ۷ ساله بوده اما خوب به یاد می آورد که چگونه رضا شاه مخالفان را حذف می کرد و هیچ نوع مخالفتی را بر نمی تابیده است، همچون آنکه آیت الله مدرس نماینده مجلس در آن دوران را به قتل می رساند و محمد مصدق را مثل خیلی مخالفان دیگر به زندان می اندازد.
“محمد مصدق و آیت الله مدرس از کسانی بودند که در مجلس شورای ملی با روی کار آمدن رضا شاه برای سلطنت مخالف بودند.
محمود مصدق هنوز که هنوز است نحوه دستگیری پدربزرگش توسط رضا پهلوی را به یاد دارد؛ “هفت ساله بود؛ “دقیقا تیرماه ۱۳۱۹ که به همراه خانواده در باغ فردوس در حال گذراندن تعطیلات تابستانی بودند که حدود ساعت سه پس از ظهر، سرباز مختاری با ماشین شهربانی به این باغ آمد و او را دستگیر کردند.”
“خدیجه کوچکترین فرزند مصدق بود و در آن زمان در کلاس یازدهم ( پنجم متوسطه) در دبیرستان انوشیروان دادگر تحصیل می کرد که متاسفانه در همان روز دستگیری مصدق گرفتار شوک روانی می شود و یک عمر را در آسایشگاههای روانی در سوئیس گذراند و در همان جا نیز دار فانی را وداع گفت.”
“اما در ادامه ماجرا محمد مصدق را به اداره شهربانی در اطراف توپخانه بردند و در آنجا به صورت موقت، زندانی و بعد از دو تا سه روز او را به زندان بیرجند منتقل کردند. وی در میانه راه تلاش می کند با خوردن یکجای قرص هایی که با خود به همراه داشته خودکشی کند اما او را به بهداری مشهد می رسانند و با شستشوی معده اش او را از مرگ نجات می دهند.” در جریان زندانی شدن دکتر مصدق اتفاق جالبی افتاد که خواندنی است؛” آنجا که کارگر خانه فرزند مصدق که در همان زمان تازه از سربازی مرخص شده بود داوطلب می شود که به همراه دکتر به زندان بیرجند برود و به اینگونه که با خدمت در زندانی که دکتر در ان قرار داشت از غذای مصدق قبل از او بخورد تا مبادا سمی در غذای او باشد چونکه در آن زمان کشتن زندانیان سیاسی با ریختن سم در غذایشان در زندان بسیار مرسوم بود.”
این مرد به نام جواد سالها بعد آشپز بزرگی شد و تا اخر عمرش در خانه احمد مصدق باقی ماند.”
محمود، نوه مصدق خاطره ای از نحوه نخست وزیر شدن دکتر نقل می کند؛” آن زمانی که جمال امامی خویی، نماینده مجلس بعنوان هیات رئیسه مجلس و نماینده انگلیسی ها در مجلس به مصدق می گوید چرا شما که از مخالفین عملکرد دولت در مجلس هستید خود نخست وزیر نمی شوید و البته امامی و طرفدارانش حتی تصور نمی کردند که مصدق به او پاسخ مثبت بدهد. او هم فورا در پاسخ می پذیرد و نخست وزیر در سال ۱۳۳۰ می شود.”
اما کارشکنی ها در مجلس و دربار برای برکناری دکتر مصدق شروع می شود و در نهایت در تیرماه ۱۳۳۱ استعفا داد و به دنبال آن آیت الله کاشانی، روحانی مشهور آن دوران در واکنش به مخالفت مجلس اعلامیه شدیدالحنی صادر می کند و محمدرضا تحت فشار بازاریان و گروههای سیاسی و مذهبی طرفدار مصدق، فرمان نخست وزیری او را صادر می کند.
مصدق باردیگر از پهلوی دوم اختیارات ۶ ماهه برای انتخاب وزیر جنگ را بعنوان پیش شرط نخست وزیری مطرح می کند که محمدرضا شاه می گوید “پس بگویید من چمدان خودرا ببندم و از این مملکت بروم ” و باردیگر مخالفت می کند. مصدق هم در پاسخ می گوید که در این صورت استعفا می دهد.
بنابراین قوام السطنه بعنوان نخست وزیر انتخاب می شود و مجلس هم در جلسه غیرعلنی به او رای می دهد. قوام هم همه را تهدید کرد که اگر به خیابانها بریزند دستور سرکوب تظاهرکنندگان طرفدار مصدق را خواهد داد که باز هم آیت الله کاشانی که در آن زمان نماینده مجلس بود و نیز گروه های ملی و مذهبی اعلامیه هایی خطاب به ارتش برای پیشگیری از آتش گشودن به اعتراضات مردمی دادند و در نهایت با وجود هشدار دولت، مردم در ۳۰ ام تیر ۱۳۳۱ به خیابان ها آمدند و شعار مرگ بر قوام و زنده باد مصدق سر دادند. در این روز نیروهای انتظامی و نظامی، مردم را به گلوله بستند و عده ای را به شهادت رساندند و شهیدان در قبرستان ابن باویه به خاک سپرده شدند.
پهلوی دوم هم در غروب ۳۰ ام تیر قوام را برکنار و با درخواست مصدق موافقت نمود و به دنبال آن دکتر کابینه مورد اعتماد خودرا برگزید و به کار خود ادامه داد. تا اینجای کار تلاش آمریکایی ها و انگلیسی ها برای برکناری مصدق ناموفق بود اما از پا ننشستند.
دکتر مصدق که با تحریم و محاصره اقتصادی دولت لندن دست و پنجه نرم می کرد از دکتر “شاخت” آلمانی اقتصاددان بنام آن زمان می خواهد به ایران بیاید و طرح اقتصاد بدون نفت را برای ایران بنویسد وی در مهر ۱۳۳۱ با طرح خود به تهران آمد. تابستان سال بعد مصدق چاره مسائل دیگری را از دکتر شاخت خواست که قبل از اتمام کار، دولت او برانداخته شد.
عده ای از طرفداران دربار و انگلیس و امریکا در مجلس ملی ایران در سال منتهی به کودتای ۲۸ مرداد به دنبال استیضاح مصدق بودند، بدین سبب مصدق در پاسخ به تلاش آنها برای براندازی اش مبادرت به برگزاری رفراندوم می کند تا به انحلال مجلس بپردازد و مجلس را منحل کرد.
در نهایت به دنبال کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲، محمدرضا پهلوی فرمان عزل دکتر مصدق را امضا کرد و رئیس گارد سلطنتی را موظف کرد تا با محاصره خانه نخست وزیر، فرمان را به وی ابلاغ کند.
در روز ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ دولت مصدق سقوط کرد. مصدق بعد از کودتای ۲۸ مرداد در دادگاه نظامی محاکمه شد و دادگاه او را به ۳ سال زندان محکوم نمود. بعد از گذراندن ۳ سال زندان، دکتر مصدق به ملک خود در احمد آباد تبعید شد و تا آخر عمر همان جا بود.
بعد از آن محمود مصدق به موضوعی درباره ۲۸ مرداد اشاره می کند و به خبرنگار ایسنا می گوید که برای نخستین بار است این مطلب رسانه ای می شود و آن هم اینکه به یاد دارد ” دو هفته پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که وی در دانشگاه هاروارد در اطراف بوستون آمریکا در حال تحصیل بوده است و از دوستی ساکن در واشنگتن یاد می کند که به او آگاهی داده بود، در یک دورهمی خانوادگی خانم تیمسار فرزانگان به میهمانان گفته بود همسرش تا دو هفته دیگر وزیر کابینه پس از دولت مصدق خواهد بود” و این به مفهوم برنامه ریزی های انجام شده برای انجام عملیات کودتا توسط آمریکایی ها بعنوان مجری اصلی بود.
دکتر مصدق در همان زمان به پدربزرگ تلگراف می زند و واقعه را شرح می دهد که محمد مصدق بعدها بعد از ازادی از زندان در دیدار با نوه اش به او می گوید از جریان کودتا با خبر بوده و از چندین محل به او اطلاع داده بودند که کودتایی در پیش است و دولت او انتظارش را داشت.
او افزود: حدود ۲ سال برای این کودتا برنامه ریزی شد و در حالی که هستند هنوز عده ای که این کودتا را انکار می کنند!
اسناد دیگری از این پیام در هشت اسفند ۱۳۳۱ از جانب آنتونی ایدن برای شاه ایران مخابره شده بود، از کشتی موسوم به “ملکه الیزابت” که شاه ایران به اشتباه عبارت “from Queen Elizabeth” را به مفهوم “از نزد ملکه الیزابت” دریافت کرده بود و آنرا حمل بر پشتیبانی ملکه جوان انگلستان از سلطتنش نمود و آمریکایی ها از این پیام شاید به عمد برای متقاعد کردن محمدرضا شاه به پشتیبانی انگلیس از او بهره برداری کرده و از شاه خواستند که مصدق را زودتر از موعد تعیین و برنامه ریزی شده عزل کند و زاهدی را بجای او به مقام نخست وزیری بنشاند.
اینکه چگونه این کار را انجام دادند در گزارشی با عنوان” کودتای ۲۸ مرداد؛ حاصل توطئه شوم “CIA” و “اِم. آی. ۶” و نیز ” از فرار نمایشی محمدرضا تا کودتای ۲۸ مرداد” که در ایسنا انتشار یافته به تفصیل شرح داده شده است.
وقایع زندگی مصدق در سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ هجری شمسی
محمود مصدق از روزهای غارت خانه پدربزرگ، پدرش و عمویش می گوید؛ آن روزی که بعد از واقعه کودتا اموال و خانه دکتر غلام حسین مصدق فرزند محمد مصدق غارت شد و بعد از ۲ ماه زندگی مخفیانه خودرا به شهربانی تسلیم کرد.
او حدود ۲ ماه در زندان بود و بعد از آن پرفسور عدل، پدر جراحی ایران درخواست می کند که او را آزاد کنند و دلیل هم می اورد که شغل فرزند دکتر مصدق پزشکی است و کاری به سیاست ندارد.
دکتر غلامحسین فرزند محمد مصدق زندگی خودرا از صفر شروع می کند و با طبابت روزگار گذراند.
اصرار پدر و پسر برای پزشک شدن محمود مصدق
دوران تبعید دکتر مصدق در قلعه احمدآباد می گذشت و محمود نوه وی در آمریکا مشغول تحصیل بود که پدرش دکتر غلامحسین مصدق متوجه تغییر رشته فرزندش می شود در حالی که پسرش به او نگفته بود.
پدر از او خواسته بود که طب بخواند اما در سال اول تحصیل متوجه گرایش و علاقه شدیدش به مباحث فلسفی و علوم سیاسی می شود و همین می شود که بدون اطلاع پدر تغییر رشته می دهد چونکه آن زمان ارتباطات تلفنی بین کشورها بسیار محدود بود و وی در مجموع سال های تحصیل تنها دوبار با پدر در تهران به صورت تلفنی صحبت کرده بود و باقی ارتباطات بین خانواده با نامه نگاری و با فاصله های ۱۵ تا ۲۰ روزه انجام می شد.
او سه سال در حال ادامه تحصیل در رشته علوم سیاسی بود که پدر بواسطه دکتر محمد معین ( استاد ادبیات و پدیداورنده لغت نامه معین) و مدرس ادبیات ایران در مدرسه تابستانی در دانشگاه هاروارد متوجه تغییر رشته فرزند خود می شود و همین می شود که با او تماس می گیرد و ضمن سرزنش او و یادآوری اینکه دوست ندارد او هم به سرنوشت محمد مصدق بعد از کودتای ۲۸ مرداد و زندانی شدن او گرفتار شود، از او می خواهد که به اروپا برگردد و در طب ادامه تحصیل بدهد.
محمود مصدق نیز به پدر قول می دهد که بعد از اختتام تحصیل در رشته علوم سیاسی در رشته طب ادامه تحصیل بدهد و در آخر هم به عهد خود با پدر عمل می کند و با پیش زمینه تحصیلی که از مدارس تابستانی در رشته طب بدست آورده بود از سال دوم رشته طب به تحصیل ادامه می دهد و در نهایت با ادامه تحصیل در سوئد و فرانسه تخصص در رشته جراحی زنان را ستاندن می کند و بعد از ان به ایران بازمی گردد.
دکتر محمود از تبحر پدرش در رشته اش یاد می کند و اینکه غلامحسین مصدق، استاد رشته تخصص زنان و زایمان در دانشگاه تهران بود و به همراه دکتر جهان شاه صالح، بنیان گذار رشته جراحی زنان با تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ شدند.
او با گلوی بغض گرفته می گوید هر چه دارد از مردم ایران است و برای همین است که بیش از ۵۰ سال است که در حال خدمت در لباس طبابت است.
او از بیمارستان نجمیه یاد می کند؛ بیمارستانی که توسط مادر دکتر مصدق در روبروی خانه اش در خیابان جمهوری، سه راه پل حافظ ساخته و وقف شد. پدربزرگ، پسر و نوه دکتر مصدق متولی این بیمارستان تا حدود ۲۰ سال پیش بودند.
بیمارستان نجمیه توسط مادر دکتر مصدق( ملک تاج فیروز با لقب نجم السلطنه، شاهزاده قاجار و خواهر فرمانفرما) وقف شده بود. این بیمارستان روبروی خانه نجم السلطنه ( خوابگاه دانشجویان فعلی) در سال ۱۳۰۷ توسط مادر دکتر مصدق ساخته و وقف می شود.
دکتر مصدق از آنجائیکه علاقه بسیاری به مادرش نجم السلطنه داشت بدین سبب بسیار به نحوه عملکرد بیمارستان نجمیه بعنوان متولی امور این بیمارستان توجه داشت تا آنجا که هر جمعه از غذای بیمارستان برای او می آوردند تا از کیفیت غذای بیمارستان مطمئن شود، علاوه بر آنکه ۲ تا ۳ نفر در بیمارستان داشت که هفتگی به او درباره عملکرد پرسنل این بیمارستان گزارش می دادند تا مبادا بیماری ناراضی از در بیمارستان بیرون رود.
پسرش غلامحسین و نیز محمود نوه اش نیز یک جمعه درمیان مریض های احمد آباد را در داروخانه محل ویزیت می کردند و هر کدام که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشتند را به بیمارستان نجمیه منتقل می کردند و بعد از درمان رایگان آنها و بهبودی به روستا بر می گرداند.
شاید اصرار پدربزرگ به پدرم برای ادامه تحصیل نوه وی در رشته طب به خاطر این بیمارستان بود و البته دکتر مصدق هیچگاه به او نگفت اما او از پدرش این مساله را شنید. او همیشه از پدر و پسر گزارش درباره نحوه اداره بیمارستان می خواست. محمود مصدق ۱۶ سال در بیمارستان نجمیه خدمت کرد و حدود ۹۰۰۰ جراحی را به صورت رایگان انجام داد.
محمود مصدق بارها و بارها خاطرات زندگی با پدربزرگش را برای رسانه ها شرح داده اما باز هم متانت طبع و خوش اخلاقی از خاطراتش در یکی از دیدارهای خانوادگی با محمد مصدق در قلعه احمد آباد می گوید؛ محمد مصدق همیشه از نوه اش بعنوان پزشک اطلاعات زیادی درباره بیمارستان نجمیه می گرفت و درباره امور دیگر با او صحبتی نمی کرد.
وقایع زندگی مصدق در سال های ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۵ هجری شمسی
سالهای تبعید محمد مصدق تنها به عشق ضیاءالسلطنه در احمدآباد می گذشت تا اینکه در سال ۱۳۴۴ همسرش در بیمارستان نجمیه فوت می کند و او را بعد از ۶۴ سال زندگی مشترک ازدست می دهد. زهرا امامی، شمس السلطنه که بعد از وفات مادر ملقب به ضیاءالسلطنه شد، دختر ضیاءالسلطنه دوم( دختر ناصرالدین شاه) و زین العابدین ظهیرالاسلام امام جمعه وقت تهران بود. وی در ربیع الاول ۱۳۲۲ هجری قمری به عقد دکتر محمد مصدق پسر نجم السلطنه و وزیر دفتر درآمده بود.
محمد مصدق بعد از مرگ همسرش هر روز آرزوی مرگ می کرد
محمود مصدق می گوید: آنچه که پدربزرگ را از پای دراورد تنهایی اش و دورش از صحنه سیاست نبود بلکه مرگ همسرش زهرا امامی ملقب به ضیاء السلطنه به او ضربه سختی وارد کرد تا آنجا که وقتی دکتر اسماعیل یزدی پزشک معالج او خبر سرطان او را می دهند با احساس رضایت می گوید از انزوا و تنهایی خسته شده و هر روز خواهان مرگ از درگاه خداوند می شود.
محمود مصدق هنگام فوت مادربزرگش در بیمارستان نجمیه در کنارش بود و وقتی خبر مرگ مادربزرگ را به محمد مصدق می دهند او امید خودرا در زندگی از دست می دهد، تا انجا که از زمان فوت مادربزرگ تا زمان فوت پدربزرگ بیش از یک سال به طول نکشید.
نوه مصدق در حالی که به عکس موجود در کتابخانه اش که پدرش را در کنار معاینه پدربزرگش بر روی تخت در احمدآباد نشان داده است اشاره می کند و به خبرنگار ایسنا از روزهای بیماری پدربزرگش می گوید. دکتر محمود مصدق در جریان روند درمان پدربزرگ نبود و مسئولیت اصلی بر عهده دکتر غلامحسین مصدق پدر او بود و به یاد می آورد که” وقتی محمد مصدق را برای نمونه برداری به بیمارستان نجمیه منتقل کردند در هنگام عمل دچارایست قلبی می شود که به او شوک می دهند و او را به زندگی بر می گردانند.
پس از تشخیص سرطان محمد مصدق توسط دکتر اسماعیل یزدی، نمونه ای از غده سرطانی برای پروفسور نیکو، استاد پاتولوژی ارسال می شود و وی در پاسخ پیشنهاد می دهد دست به این غده زده نشود چونکه پیشرفت آن کند است و از طرفی شرایط سنی بیمار اجاره نمی دهد که تحت درمانهای سختی قرار بگیرد و او می تواند تا چندین سال بدون عارضه به زندگی خود ادامه دهد.
همان زمان دکتر احمد فرهاد از اساتید دانشگاه به نام آن زمان، کتابی به محمود مصدق می دهد که در آن درباره اخرین یافته ها در استفاده از اشعه درمانی برای درمان سرطان فک و دهان توضیح داده شده بود و او نیز این یافته ها را به پدرش منتقل می کند و در نهایت تصمیم گرفته می شود که توسط دکتر عمید در بیمارستان مهر که تنها دستگاه اشعه درمانی را داشت تحت درمان قرار گیرد و بعد از چند جلسه درمان تمام مخاط حنجره محمد مصدق متورم شد بگونه ای که حتی برای نوشیدن اب هم باید مسکن می خورد تا دردهایش اندکی التیام گیرد.
او در نهایت بر اثر عوارض اشعه درمانی و به علت خونریزی معده به کما می رود و در نهایت در ۱۴ اسفند ۱۳۴۵ دار فانی را وداع گفت.
دکتر محمود مصدق با وجود خستگی زیادش در روز مصاحبه اما با محبت حاضر می شود به سوالات باقیمانده پاسخ بدهد؛ وقتی خبرنگار از او می پرسد چه اقداماتی برای بازدید عموم مردم ایران از خانه تاریخی محمد مصدق انجام داده و آیا موزه ای از اثار باقیمانده او به وجود آمده است؟ به ایسنا می گوید: ” پس از فوت غلامحسین مصدق، پدرش، او دو پنجم از قلعه تاریخی احمد اباد که به او به ارث رسیده بود را وقف خاص کرد و بعنوان واقف هیاتی ۶ نفره بعنوان متولی برای نگهداری از مقبره پدربزرگ و خانه تاریخی تشکیل داد که وی در راس آنها و بعنوان رئیس قرار دارد. شنیده شد که میراث فرهنگی خانه تاریخی احمد آباد و بیمارستان نجمیه را به ثبت ملی رسانده که در نتیجه ان چندین بار دیداری بین بنده و میراث فرهنگی صورت گرفت.
بر طبق قانون میراث فرهنگی نباید دخل و تصرفی در خانه تاریخی صورت گیرد اما به دنبال ثبت ملی شدن این خانه میراث فرهنگی چند سطل زباله با پلاکاردی از میراث فرهنگی در گوشه حیاط خانه قرار داده شد.”
نوه مصدق ادامه می دهد “تا دوره دوم دولت احمدی نژاد، در ایام تولد دکتر مصدق مقارن با ۲۹ اردیبهشت و سالگرد وفات او( ۱۴ اسفند)، مراسم بزرگذاشتی برای او برگزار می شد و سخنرانی درباره این شخصیت بزرگ تاریخ ایران انجام می شد و البته او تاکید می کرد که سخنرانان حرف سیاسی نزنند و قوانین مراسم را رعایت نمایند اما از آن به بعد اجازه برگزاری هیچ مراسمی و اجاره حضور هیچ کس را در خانه احمد آباد ندادند که خانواده مصدق و در راس آن هیات متولی نیز به این دستور احترام گذاشت و دیگر فردی در این خانه رفت و آمد ندارد.”
“هیات متولی در کنار ساختمان اصلی خانه، موزه و کتابخانه ای ساخته و تعدادی کتاب به این کتابخانه هدیه شده اما هنوز آن کتابخانه دایر نیست. علاوه بر انکه اتومبیل قدیمی دکتر مصدق را در یک مکان تعبیه کرده و روی ان ساختمان موزه ساخته شد تا دیگر اتومبیل جابجا نشود.”
“مقبره دکتر مصدق در اتاق ناهار خوری خانه قرار گرفته، جایی که محل تجمع اعضای خانواده در جمعه ها بود. محمد صدق وصیت کرده بود در کنار شهدای ۳۰ ام تیر در قبرستان ابن بابویه( دومین گورستان شهر تهران و محل خاکسپاری خیلی از مشاهیر ایران) به خاک سپرده شود که محمدرضا شاه با این اقدام مخالفت کرد.
بازدید از قلعه احمدآباد به صورت رایگان در اختیار عموم قرار گیرد
او باردیگر به قلعه احمد اشاره می کند و می گوید: ” تا زمانیکه زنده ام می خواهم بعنوان متولی، این قلعه برای آیندگان حفظ شود و رایگان در اختیار عموم قرار گیرد.”
او در ادامه گفت و گویش با ایسنا تاکید می کند که هیچگاه در سیاست وارد نشده و فردی سیاسی محسوب نمی گردد. او مرد طبابت است و البته همچون برادرزاده اش محمد مصدق فرزند حمید مصدق که در انگلستان به عکاسی اش معروف است، به عکاسی بسیار علاقمند است.
او در ادامه این مصاحبه خوش و بشی هم با عکاس ایسنا می کند و از دوربین های حرفه ای اش در دوران مختلف تاریخی می گوید و از عکاس می خواهد عکاسی را به او معرفی نماید که بتواند نگاتیوهای قدیمی اش که حاوی سفرهایش به دور دنیاست را به چاپ برساند.
مطب وی در عین سادگی با نیمکت های قدیمی اش بسیار صمیمی و آرامش بخش است؛ مطبی که دکتر اجاره کرده موقوفه مخبرالسلطنه هدایت (مهدی قلی هدایت، ملقب به مخبرالسلطنه ار رجال قاجار و پهلوی) است. دارای ۴ اتاق است و اتاق اصلی دکتر با میزی که ۴۰ سال است دست نخوره دارای نقاشی هایی زیبا از آثار دخترش و خودش است.
او با اشتیاق ما را به کتابخانه اتاقش هدایت می کند و با افتخار فرزندش که در آمریکا دندان پزشک است و نوه اش را که حدود یک سال و نیم دارد نشان داده است و عکس یادگاری از پدر و مادر و پدربزرگش را یادآور می شود. از خاندان مصدق تنها محمود مصدق نوه پسری محمد مصدق و نیز فرزندش غلامعلی مصدق در ایران ساکنند و باقی اعضای خانواده در خارج از ایران زندگی می کنند.
مینو، رامین، غلامعلی و امیرحسین فرزندان دکتر محمود مصدق هستند که همگی به جز غلامعلی مصدق در خارج ایران سکونت دارند. دکتر محمود مصدق خود نیز دارای یک خواهر به نام معصومه و یک برادر به نام حمید بوده است که برادر بر اثر تصادف در جاده کرمان جان باخته و خواهرش در خانه اش در تهران به قتل می رسد.
محمد مصدق، نخست وزیر سابق ایران نیز دارای پنج فرزند شامل دو پسر و سه دختر بود؛ ضیاءاشرف بزرگترین فرزند اوست که حدود ۲۰ سال پیش در خارج کشور فوت کرده است. دومین فرزند او پسر و احمد مصدق نام داشت که درسال ۶۹ فوت شده است. سومین فرزند به نام غلامحسین مصدق نیز در همان سال فوت شد. منصوره چهارمین فرزند او بود که در سانحه هوایی در سال ۱۳۵۸ جان باخت و خدیجه، آخرین فرزند او که به دلیل کهولت سن و بیماری روحی درسال ۱۳۸۰ در یکی از آسایشگاههای ژنو فوت شد.
نوه مصدق در آخر این گفت و گو بعد از معرفی بیوگرافی خاندان مصدق در حالی که سال های زیادی فراز و نشیب زندگی را در کنار پدر بزرگش حس کرده معتقد است: “درست است که محمد مصدق نتوانست به ارمان هایش جامه عمل بپوشاند اما قسمتی از اصلاحاتی که او به دنبالش بود همچون قرار دادن بیمه برای کارگران محقق شد و او بود که ان را به صورت قانون درآورد و حال در حال اجراست.”
محمود مصدق از کتاب خاطرات و تالمات دکتر محمد مصدق که توسط ایرج افشار نوشته شد بعنوان یکی از کتابهای معتبر درباره زندگی پدربزرگش یاد می کند و دیگر از کتابی به نام “در کنار پدرم” که توسط دکتر غلامحسین مصدق، نوشته شده، است.
هر چه دارم از این ملت است و مدیون آنها هستم
محمود مصدق با خودش عهد بسته که تا اخر عمر در وطن بماند و می گوید” هر چه دارم از این ملت است و مدیون آنها هستم و اضافه می کند” نمی دانم که اگر پدربزرگم هم اینک بود چه برای ایران می خواست اما برنامه های زیادی داشت که نگذاشتند آنرا پیاده کند.
مطالب تاریخی این گفت و گو فقط برمبنای حافظه تاریخی دکتر محمود مصدق مطرح گردیده است.
در آخر باید گفت درست است که کمتر کسی است که کودتای ۲۸ مرداد را بعنوان یکی از سیاه ترین وقایع تاریخی ایران قبول نداشته باشد و سرنوشت ایرانیها با این اقدام عوض شد اما با وجود نخست وزیران بسیاری که ایران به خود دیده، این محمد مصدق بود که ۲۸ ماه نخست وزیری او پررنگ تر از هر دوره‌ی دیگری در تاریخ ثبت شده است.
درست است که مصدق در سال ۱۳۳۲ سرنگون شد و ۱۳ سال بعد هم در حصر درگذشت اما ۱۲ سال بعد از آن تصویر وی در راه پیمایی های انقلاب ۵۷ در دست تظاهر کنندگان بود.
منبع: زیپو كالا
